Hürriyet Gazetesi Yazarı Fulya Soybaş, bugünkü köşesinde Yeşilay’ın Genel Başkanı, Psikolog Doç. Dr. Mehmet Dinç ile yaptığı röportajı yayımladı.
Dinç, uyuşturucu ve kumar bağımlığıyla ilgili sorulara şöyle yanıt verdi:
- Bağımlılık denilince aklıma önce uyuşturucu madde geliyor ama ne düşünmeliyiz?
Online oyun- kumar gibi ‘davranışsal’, yanı sıra uyuşturucu madde, alkol, sigara gibi ‘kimyasal’ bağımlılıklar var, ki davranışsal bağımlılıkların tespit ve önlenmesi çok daha zor. Dolayısıyla bağımlılık meselesi tek yerden değil, erken yaşlardan itibaren, bütüncül olarak düşünülmeli. Zira kimyasal ve davranışsal bağımlılıkların birbirine geçişi çok kolay, bu sebeple şu an hepsi karışmış durumda. (Kişinin aynı anda alkolik, oyun ve uyuşturucu madde bağımlısı olması gibi.)
‘ENDÜSTRİ’ EL ELE
“Davranışsal bağımlılıklara parantez açalım. Dijital oyunlara karşı değiliz. Ancak süresi ve içeriği denetlenmeyen oyunların bağımlılık riski çok yüksek. Çocuk yaşta başlayan oyun bağımlılığının, yetişkinlikte kumara dönmesi de muhtemel. Bugün, sosyal medyadaki oyunların yüzde 53’ünü kumar endüstrisi fonluyor. Bu oyunların içeriği ya kumar ya da kumara geçişi kolaylaştırıyor. Buradan da sigara, alkol, madde bağımlılığına geçiliyor. ‘Endüstri’ el ele. Birinden yakalayamazsa ötekinden...
DERİN BİR DALGA GELİYOR
“Bu yıl, Yeşilay’a başvuranların yüzde 37’si sadece kumar bağımlılığı için yardım istedi, ki bu oran neredeyse uyuşturucu madde bağımlılığı ile başa baş. En korkutucusu da ‘bahis’ denilerek kumar değil-MİŞ gibi yapılan bu mesele, gençler arasında kültür olmaya başladı. Hem madde hem kumar bağımlılığına ilişkin derin bir dalga geliyor. Sağlam bir toplumsal duruş sergileyemezsek toparlamamız çok zor. Ankara ile de irtibattayız. Haftaya salı, ‘bağımsızlık seferberliği’ başlatıyoruz.
AİLELERE DÜŞEN 4 BÜYÜK GÖREV
- Bağımlılıkların önlenmesi ve tedbiri konusunda aileler neler yapabilir?
1- Çocuğun hayatını yapılandırın. Bu demek değil ki hareketsiz, sıkıcı, esnek olmayan, katı bir yaşam kurun. Ama yatma, kalkma, beslenme, sosyalleşme ve hareket zamanı gibi programı olmalı. Ki bir sistem olursa ailenin de yasak koymasına gerek kalmaz.
2- Akranlarına dikkat! Çocuk, ‘normal’ algısını oluştururken akranlarına bakarlar. Akranları bağımlılığa yatkın ya da bağımlı ise çocuk, normalin bu olduğunu, anne- babasının kendisine zulmettiğini düşünebilir.
3- İlgi ve becerisine göre anlamlı meşguliyetleri olsun. Bağımlılığın temel sebeplerinden biri de boşluktur. Okul dışındaki boşlukları resim- sanat- spor gibi faaliyetlerle doldurun. Çocuk, yaptığı faaliyetten bir süre sonra sıkılırsa da vazgeçmeyin yenisini bulun.
4- Ebeveyn ve çocuklar arasında iletişim ‘açık’ olmalı. Çocuk derdini ailesine anlatabilmeli. Çocuklarla zaman geçirmek de önemli. Çünkü çocuklar, ‘okul nasıldı’ gibi tek düze soruları genelde geçiştirir. Ama beraber bir yere giderken, bir şey izlerken ya da oyun oynarken ‘A, bugün şu oldu’ deyip, anlatmaya başlarlar. Bir de ‘Anlat! Ne oldu?’ gibi hesap sorar şekilde değil de hayatınızdan vereceğiniz; ‘Çocukken ben şöyle yapmıştım’ gibi örneklerle aranızdaki bağı güçlendirmelisiniz.
107 NOKTADA ÜCRETSİZ TERAPİ VERİYORUZ
- Ya bağımlılık boyutuna geçildiyse... Yatarak mı veriliyor tedavi?
YEŞİLAY, 1920’de bağımlılıkları önleme ve tedbir amacı ile kuruldu. Ancak 10 yıl önce rehabilitasyon görevi de verildi. Bu kapsamda, dünyadaki en iyi 20 ülke incelendi ve Türk bilim insanları ile bize uyan yeni bir model oluşturuldu. Mesela dünya genelinde ağırlıklı olarak yatarak tedavi uygulanıyor. Ama yatılı merkezlerin kapsamı dar, sürdürülebilirliği az ve kişiyi hayattan bir kez kopardıktan sonra tekrar hayata döndürmek için başka bir sistem lazım. Bir de bizde aileler genellikle diğer ülkelerdeki gibi çocuklarını başından atmıyor. Bu sebeple kurgu, temelinde ayaktan tedavi üzerine kurulu. Türkiye’nin 107 noktasında, Yeşilay Danışmanlık Merkezi (YEDAM) olarak varız.
- Nasıl ulaşacağız?
115 numaralı telefondan. Hattın ucunda bağımlılık çalışan uzmanlarımız var. Bugüne kadar (sadece bağımlılar değil aileler, komşular, öğretmenlerde de ne yapacaklarını öğrenmek için arıyor) 1 milyon 200 bin arama geldi. Arayan bağımlı ise yüz yüze görüşmeye davet ediyoruz. Her şehirde olduğumuz için ulaşmaları kolay. Şayet bağımlılık ilerlemiş durumdaysa, ilaçla 21 günlük tedavi için AMATEM’e götürüyoruz. Tedavi sonrasındaysa YEDAM’a dönüyor, düzenli terapileri başlıyor. Bu süreçte kişinin özel- iş- aile hayatı da inceleniyor, maddi- manevi hangi konuda yardıma ihtiyacı varsa destekleniyor. Ayrıca konusunda uzmanlaşmış, hayli eski bağımlılardan oluşan ‘iyileşme danışmanlarımız’ var. Risk gördüklerinde devreye giriyorlar. Bugüne kadar 66 bini yüz yüze, 400 bin üzerinde terapi verdik. Tüm bu süreç ise ücretsiz ve gizlilik esası ile yürütülmekte. Verilerimizi kişi ya da kurumla paylaşmıyoruz.
- Peki vaka çok ağırsa...
Bursa ve Diyarbakır’da erkekler için yatılı tedavi merkezlerimiz var. Üçüncüyü Kayseri’de açıyoruz, kadın bölümü de olacak. Sabah 7- akşam 11 olmak üzere bu merkezlerde, 6 aylık bir program var. Bittiğinde kişi hem bağımlılıktan kurtulmuş hem de meslek edinmiş oluyor. Yani sistem makine gibi tıkır tıkır işliyor, karamsarlığa gerek yok. Yeter ki insanlar bilsin ve aktif şekilde sistemi kullanalım.
ZORUNLU TEDAVİ UYGULANABİLİR
- Ya kişi 18 yaş üzerinde ve tedaviyi kabul etmiyorsa...
‘Yapacak bir şey yok’ gibi bir durum söz konusu değil. Kişi, isterse 50 yaşında olsun, başkalarına ve kendisine zarar veriyorsa, mahkeme kararı ile ‘zorunlu tedavi’ uygulanabilir. Ayrıca ailesini, ona nasıl yaklaşması, konuşması gerektiği ve kendi psikolojik süreçleri ile alakalı eğitebiliriz.